BBD keek mee en ziet vooralsnog: een zorgvuldige, inspirerende visie
Op 16 oktober 2025 heeft de gemeenteraad van Zeist de Toekomstvisie Stichtse Lustwarande vastgesteld. Daarmee ligt er een richtinggevend document voor de ontwikkeling van dit bijzondere gebied tot 2040. De visie is opgesteld door SteenhuisMeurs, een bureau dat gespecialiseerd is in erfgoed en gebiedsontwikkeling. Zij maakten er niet alleen een toekomstplan van, maar ook een prachtig cultuurhistorisch verhaal; een echte aanrader voor iedereen die meer wil weten over de geschiedenis van Zeist. Wij lazen het 160 pagina’s dikke document! Voor wie geen geduld heeft? Hier te lezen (PDF).
De Stichtse Lustwarande – ruggengraat van Zeist
De Stichtse Lustwarande is de lange groene zone die zich uitstrekt van De Bilt tot Rhenen, met meer dan honderd buitenplaatsen en landgoederen. In Zeist vormt zij de ruggengraat van het dorp vergelijkbaar met wat een historisch centrum voor andere steden is. Hier liggen onze wortels. De lanen, parken, buitenplaatsen en villa’s vertellen het verhaal van de ontwikkeling van Zeist, van middeleeuwse handelsroutes tot villawijken uit de vorige eeuw.
Bron: SteenhuisMeurs
Ook binnen het gebied van Bewonersbelangen Dichterbij (BBD) is dat erfgoed goed zichtbaar. Denk aan Ma Retraite, Veldheim, Eikenstein, het Jan Luikenlaantje, het Sanatorium en namen als Overplaats van Oirschot en de Warande (de studentenflats). Stuk voor stuk plekken met een rijke historie. Onze wijk ligt bovendien precies op de overgang tussen de Oude Arnhemseweg (de vroegere bovenweg) en de Utrechtseweg (de benedenweg): de eeuwenoude route van Utrecht naar Keulen, ook wel de Heerweg genoemd.
Over de Utrechtse Heuvelrug, precies op de overgang van zand naar klei, liep al in de vroege middeleeuwen een doorgaande weg vanuit Utrecht in de richting van Keulen. In Keulen was het aartsbisdom, waar het bisdom Utrecht vanaf 795 onder viel. De vroegst bekende vermelding van de weg dateert uit de tiende eeuw. De route, die bekend stond als Via Regia (Koningsweg) of Heerweg, bestond uit twee evenwijdig lopende wegen. In de natte winter was de bovenweg in gebruik en in de stoffige zomer bood de benedenweg meer gerief. De bovenweg was eeuwenlang de hoofdroute. De benedenweg werd in Zeist pas na 1818 bestraat en ontwikkelde zich daarna tot een belangrijke doorgaande verbinding. (bron: SteenhuisMeurs)
In het westen, vanaf de kant van De Bilt, is de bovenweg (Oude Arnhemseweg) moeilijk herkenbaar, mede omdat het tracé is verlegd naar de gebogen rand van een nieuwbouwbuurtje (Chopinlaan). Pas bij de kruising met De Dreef begint de Oude Arnhemseweg, maar ook deze volgt niet helemaal zijn historische loop. De rijkdom van de Stichtse Lustwarande is zichtbaar in het Sanatoriumbos met het monumentale sanatoriumgebouw (1903, architect E.G. Wentink) en het Jan Luykenlaantje met monumentale laanbeplanting. De Oude Arnhemseweg kruist vooroorlogse villabuurten en tuinwijken. Langs de weg staan monumentale bomen, zonder dat er sprake is van een doorlopende laanbeplanting. Naar het dorp toe vernauwd het profiel van de weg en verandert de bebouwing in een onregelmatig lint van rond 1900, afgewisseld door stroken woningbouw. In dit dorpslint is de Stichtse Lustwarande niet herkenbaar. (bron:SteenhuisMeurs)
Betrokkenheid van BBD
De BBD nam met twee bestuursleden deel aan de eerste participatiesessie in maart 2024. Daar maakten we kennis met het bureau SteenhuisMeurs, dat toen al indruk maakte met de zorgvuldige manier waarop ze de historie, de ruimtelijke kwaliteit en de toekomst van het gebied met elkaar wilden verbinden. Daarna hebben wij vooral op afstand meegekeken, omdat het verdere proces zich minder direct op onze wijk richtte.
De bijeenkomsten en documenten die volgden, hebben we met interesse gevolgd. De uiteindelijke toekomstvisie is inmiddels gepubliceerd als een uitgebreid document van zo’n 160 pagina’s. Wij hebben het helemaal gelezen — en we kunnen niet anders zeggen dan dat het er prachtig uitziet. Zowel qua vorm als inhoud is het een rijk overzicht van wat de Stichtse Lustwarande is en kan blijven.
Rechts kijken BBD bestuursleden Pascal en Jasper aandachtig mee 😉
Wat staat er in de visie?
De toekomstvisie bestaat uit drie onderdelen:
- Een gebiedsbiografie, die vertelt over de ontstaansgeschiedenis en de kernkwaliteiten van het gebied zoals de groene lanen, hagen, parken en monumentale gebouwen.
- Zes uitgangspunten voor de toekomst, met aandacht voor erfgoed, groen, samenhang en beleving.
- Spelregels die richting geven aan toekomstige ontwikkelingen, zodat vernieuwingsplannen passen binnen de historische context.
De zes uitgangspunten zijn:
- De Stichtse Lustwarande koesteren als uniek erfgoed van heel Zeist.
- Het groene karakter en de ruimtelijke samenhang behouden en versterken.
- Voortbouwen op de historische logica van het gebied.
- De verblijfskwaliteit en belevingswaarde vergroten.
- De Lustwarande toekomstbestendig maken.
- Gemeenschappelijke verantwoordelijkheid nemen: we staan er samen voor.
Aandacht voor ons gebied
Ook binnen ons werkgebied worden enkele plekken genoemd. Zo wordt de kruising Utrechtseweg – De Dreef benoemd als een “zwakke schakel” waar het karakter van de Lustwarande is aangetast door toename van het autoverkeer: Begin van de 20e eeuw begeleidden bomen de route, was het een en al groen en waren de rijwegen in het totaalbeeld ondergeschikt aan de groenbeleving. En nu, 100 jaar later zijn bijvoorbeeld ter hoogte van de Dreef de landschappelijke beleving en het groene profiel die zo karakteristiek zijn voor de Stichtse Lustwarande niet meer herkenbaar. De visie geeft hiervoor concrete verbeterpunten: minder rijbanen, meer bomenrijen en een groener profiel tussen fietspad en rijweg. Dat sluit mooi aan bij wat wij als BBD belangrijk vinden voor de leefbaarheid in onze wijk.
Daarnaast noemt de visie de buitenplaatsen Veldheim en Eikenstein, die deel uitmaken van de noordelijke rand van de Lustwarande. Voor toekomstige plannen op die locaties zullen de spelregels uit de visie mogelijk een rol gaan spelen.
Tot slot
De Stichtse Lustwarande blijft voor Zeist een belangrijk stuk erfgoed en een levend landschap dat zich steeds ontwikkelt. Wij blijven de uitwerking van deze toekomstvisie volgen, zeker waar deze raakt aan ons gebied ten noorden van de Utrechtseweg.
Voor wie geïnteresseerd is: de volledige Toekomstvisie Stichtse Lustwarande is te vinden via de website van de gemeente Zeist. Het is een inspirerend document dat laat zien hoe verleden, heden en toekomst in Zeist met elkaar verweven zijn.
Als bewonersvereniging willen wij complimenten geven aan Paul Meurs en collega’s van SteenhuisMeurs voor de wijze waarop zij deze visie hebben vormgegeven. Het document ademt liefde voor het gebied en biedt houvast voor toekomstige keuzes. En dat voor een bureau gevestigd in Paterswolde (Groningen) ver van de Stichtse Lustwarande en Zeist. In correct Grunnegs: Tou eem, kon minder, ja! 😉
Is dan alles rozengeur en maneschijn? Wie met de leeslineaal door de visie gaat kan ongetwijfeld nog gaten vinden. Een aantal belangenorganisaties waren bij de Ronde Tafel van 25 september 2025 over dit verhaal en hadden, naast complimenten scherpe feedback die we de lezer niet willen onthouden. Opgemerkt moet worden dat beiden breder kijken dan ons verzorgingsgebied en meer impact ervaren.
Hoe dan ook: Het is prettig te zien dat de gemeente niet alleen kijkt naar bouwlocaties of verkeer, maar juist ook naar de cultuurhistorische waarde en de groene identiteit van Zeist.
Links
- Toekomstvisie Stichtse Lustwarande (PDF)
- Artikel in de Nieuwsbode over de visie
- Persbericht vaststellen visie Gemeente Zeist 18 oktober 2025
- Projectsite Gemeente Zeist